درباره کتاب «بهتر بنویسیم» نوشته رضا بابایی درست، زیبا و ساده بنویسیم

«نوشتن» درباره «نوشتن» و به ویژه «بهتر نوشتن» کار دشواری است که نویسنده کتاب «بهتر بنویسیم»، روان شاد رضا بابایی، به خوبی از پس آن برآمده است. خواننده این کتاب، هنگام خواندن آن، با نویسنده ای روبه رو می شود که به آنچه می گوید عمل می کند و مصداق «عالِمِ عامل» است نه زنبور بی عسل. بنابراین، نتیجه کار و به سخن دیگر، فراورده فرایندی که نویسنده در کتاب پیشنهاد می کند؛ کتابی است خواندنی که سه اصل مهم درباره آن رعایت شده است. همان سه اصلی که در عنوان فرعی کتاب آمده اند و نویسنده اعتقاد دارد که این سه اصل، به ترتیب، سه مرحله رشد و کمال هر نویسنده ای هستند؛ اینکه اول «درست» و بی غلط بنویسد؛ دوم اینکه «ساده» و بی تکلف و دور از لکنت بنویسد که همین باعث می شود بیشتر و بیشتر بنویسد و سوم اینکه «زیبا» و خواندنی بنویسد تا خودش، به عنوان نخستین خواننده اثرش، از خواندن آن لذت ببرد و همین لذت، سبب شود که باز هم بنویسد و این بار، زیباتر و دل پسندتر و انصافا کتاب «بهتر بنویسیم» هم درست نوشته شده است، هم ساده و هم زیبا.

کتاب چهار فصل دارد، یک فصل نظری و به دنبال آن، سه فصل کاربردی. عنوان فصل نخست «پایه های نظری» است که در آن، پس از ارائه تعریفی جذاب از نویسنده، به عنوان «کسی که نوشتن برای او آسان است (ص17)»، پنج پایه نویسندگی، به زعم نویسنده کتاب، این گونه تعریف و تشریح می شوند: 1.ذوق و استعداد درونی 2.تجربه 3.مطالعات روزآمد و پراکنده 4.دانش و تخصص و 5. مخاطب شناسی. ایده های نویسنده در فصل نخست کتاب، جالب توجه هستند. به عنوان نمونه، ایشان در صفحه22 آورده است: «راه های پرورش و افزایش ذوق نویسندگی بسیار است و شاید بهترین و مؤثرترین آن ها دیدار پی درپی با آفرینش های هنری برجسته است؛ اعم از هنرهای دیداری [نقاشی، مجسمه سازی و معماری] و شنیداری [ادبیات و موسیقی] و ترکیبی [تئاتر و سینما]. تماشا استعداد را شکوفا می کند و قلم را چالاک.»

اینکه نوشتن تخصصی است، اما خواندن می تواند این گونه نباشد، ایده جذاب دیگری است که در صفحه29 مطرح شده است: «نوشتن، می تواند و بلکه باید تخصصی باشد، اما «خواندن» چنین بایدی ندارد. گمان نکنید مطالعات پراکنده، وقت گیر است و کم فایده. هر بند از هر کتابی که می خوانیم، قطره ای بر جوهر قلم ما می افزاید؛ هرچند فرسنگ ها از رشته تحقیقاتی و موضوع تألیفات ما دور باشد. همه نویسندگان بزرگ، عاشقان خستگی ناپذیر کتاب و مطالعه بوده اند. شوق به مطالعه و خواندن جنون آمیز دست نویسنده را برای هر گونه آفرینش هنری می گشاید.»

پس از پایان یافتن مباحث نظری، نویسنده به سراغ نخستین مبحث کاربردی پیرامون بهترنویسی می رود که به نظر او «درست نویسی» است. ایشان سنجه های درست نویسی را چهار چیز می داند که عبارتند از: 1. نظم و نثر کهن فارسی، با این تعبیر که «درست آن است که آنان می نوشتند، نه اینکه آنان درست می نوشتند. (ص50)»، 2. دستور زبان فارسی، 3. زبان گفتاری و 4. زبان نوشتاری روز. در ادامه، خطاهای نوشتاری، شامل دو دسته غلط های املایی و انشایی مرور می شوند با مباحثی چون بیگانه گرایی، گرته برداری، شکل های بیگانه، ندیدن بار کلمه، خطاهای دستوری و لغزش های کاربردی، کاربردهای بی معنا و نابجای کلمات و نیز حشو قبیح. پس از آن، نویسنده به سراغ موضوع هایی می رود که سبب «سستی انشا» می گردند؛ مواردی چون درازنویسی، عطف های بیهوده، صفت های هرز و ناهمگون، فعل مجهول، تأکید بیجا و افعال، صفات و اضافات پیاپی.

دومین فصل کاربردی کتاب به «ساده نویسی» اختصاص دارد. نویسنده در فضیلت و ضرورت ساده نویسی چنین می آورد: «در فن و هنر نویسندگی، سادگی و بی پیرایگی بر زیبایی تقدم دارد. نویسنده ماهر، از دو جمله هم معنا که یکی ساده است و دیگری کمی پیچیده اما زیبا، به حتم اولی را بر می گزیند و عطای دومی را به لقای آن می بخشد. نوشتاری که هموار و بی گیر و گره است، چنان گرم و گیراست که نیاز چندانی به آرایه ها و بَـزَک های لفظی ندارد. (ص135)». در ادامه این فصل، با مباحثی چون معیارنویسی، بهره مندی از زبان گفتاری، کوتاه نویسی، همواری و بی تکلفی، چینش طبیعی، ترتیب منطقی جملات، کاستن از فعل های مرکب، و تتابُع افعال و اضافات آشنا می شویم.

و سرانجام، سومین و آخرین گام برای «بهترنویسی» چیزی نیست جز «زیبانویسی» که عنوان چهارمین فصل کتاب است. نویسنده در این فصل، با تأکید بر «غنای واژگانی» چنین می نویسد: «بی راه نیست اگر بگوییم هر کس کلمات بیشتری دارد نویسنده تر است. فقر واژگانی نوشته را افسرده، کلیشه ای و کسالت بار می کند. غنای واژگانی وامدار تنوع و تعداد کلمات غیرتکراری و غیرمنتظره در یک نوشته است. (ص202)». در ادامه، نویسنده با پرداختن به مباحثی چون تنوع در ساختمان جمله، تنوع در لحن، خاص نویسی، زنده نویسی، محسوس نویسی، استفاده از دو صنعت ادبی حل و تلمیح، آهنگ کلام، صمیمیت و شوخ طبعی، وحُسن مطلع و مقطع، توصیه هایی عملی برای زیباتر شدن نوشتار ارائه می کند.

و پایان بخش این نوشتار، جملاتی است شیرین از صفحه185 کتاب که یادآور یکی از سکانس های «باشگاه مشت زنی» نیز هست: «برای پیشرفت در هنر نویسندگی دو توصیه مهم و کلی وجود دارد که به قطع کارساز است: نخست اینکه تا می توانیم باید نوشته های خوب و زیبا بخوانیم؛ و دوم اینکه توصیه اول را جدی بگیریم؛ یعنی گمان نکنیم که از راهی غیر از خواندن آثار ممتاز، می توان در نویسندگی به جایی رسید.»